(«Տարածական հարաբերություններ՝ տեղ, ձև, չափ» թեմատիկ խմբի մի քանի բառերի շուրջ)

 

Սյունիք-Արցախ բարբառային բառապաշարի քննությունը շարունակում է մնալ արդիական ոչ միայն պատմահամեմատական և բարբառագիտական բազմաթիվ հարցերի, այլև աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից: Այո՛, լեզվաբանության ուսումնասիրության նպատակը պետք է լինի ոչ միայն մարդկային լեզվի զարգացումը, նրա օրինաչափությունների ամբողջությունը, շեղումներն ու ընդհանրությունները, այլև ազգերի և ժողովուրդների պատմական անցյալի հարցերը, որոնք լավագույնս չեն արտացոլվում միայն նյութական մշակութային արժեքների միջոցով: Սույն ուսումնասիրությունը կարող է լրացնել գիտական ասպարեզում եղած այն բոլոր աշխատությունների շարքը, որոնք ներկայացնում են հայ ժողովրդի մի հատվածի և նրա ամենամեծ բարբառախմբի՝ հազարամյակներ առաջ Կուր-Արաքս հովտում ձևավորվելը, զարգանալը և մինչև մեր օրեր հասնելը:

Սյունիք-Արցախ բարբառային տարածքի բառապաշարի հնագույն շերտի բառերի մեծ մասը հիմնականում ծագում է հնդեվրոպական վաղնջականության շրջանից և ունի համապատասխան զուգահեռներ ոչ միայն հայերենի տարբերակներում, այլև հնդեվրոպական լեզվաընտանիքին պատկանող լեզուներում:

Հնդեվրոպական ծագմամբ բառերի թեմատիկ խմբերի բաժանումը և քննությունը բառապաշարի ծագումնաբանական քննության լավագույն մոտեցումներից մեկն է, որ կիրառե են շատ հեղինակներ: Սույն աշխատանքում քննել ենք բառիմաստային միայն մեկ՝ «տարածական հարաբերություններ՝ տեղ, ձև, չափ» արտահայտող խումբը, որ ըստ էության կազմում է Դ. Բաքի և Գ. Ջահուկյանի Հնդեվրոպական թեմատիկ խմբերի ուսումնասիրության շարունակությունը: Նշված հեղինակների աշխատանքներում կարելի է գտնել բառամիավորների վերականգնված ձևերը, իսկ այնպիսիք, որոնք բացակայում են արդեն շրջանառված ցուցակներից, լրացվում և համապատասխան քննության են ենթարկվում:

Այսպես՝ Սյունիք-Արցախ բարբառային բառապաշարի՝ տարածական հարաբերություններ արտահայտող հնդեվրոպական ծագմամբ բառերն են՝

Ձևի բառիմաստային ենթախումբին առչվող բառեր՝ տէղ, տիրք || դիրք, տինէլ, տէղավօրէլ, նըստէլ, (ան-)կողին ? , տա̈թրէլ, հանգիստ, տէղ (անէլ), կամ, մընալ, թօղալ, խաղաղ,

Ձևի և գործողության բառիմաստային ենթախումբին առչվող բառեր՝ տէզէլ, կյո̈ւն(անէլ), թէղ, թէղ տալ, կըլօնձրակ, հար-, զօթէլ, պա̈ցէլ || պա̈նա̈լ, կյա̈ղէլ, կյո̈ւղանալ, թըխկըցնէլ, թըղ-աղ-ուսկ,

Տեղի բառիմաստային ենթախմբին առնվող բառեր՝ պա̈նցո̈ւր, —(պըցըր)-պէցո̈ւր, ներ-ք-է (նի), ցածում?, քաշ, տիյէր, անդունդ(ք), վընդ-ա-տակ, ան-տակ ?, հիմն, տափ, կէտ,  սէռ, կօխք (ղօլ?), միչակ, մէչ,

Տեղի, ձևի և չափի բառիմաստային ենթախումբին առչվող բառեր՝ աչ, մօտի, հօփ || հօպ || հուպ, քիփ, հէռ-,

Չափի բառիմաստային ենթախումբին առչվող բառեր ՝ ծիվ || ձև, արթ-ակ, աճէլ, մէծ, տի(-կնի), մանդըր, էրգա̈ն || էրկան, ծիպ-լի,

Չափի և ձևի բառիմաստային ենթախմբին առնվող բառեր՝  լէն , Անձկայք ?, հաստ, լըմբատ, լըմփօշ, բըխբըխօտէլ, պիլօրանալ, թանձըր, մած-, թավ, թըխկ(-ըհանէ), տռօզ, ցանցառ,

Տեղի և ձևի բառիմաստային ենթախումբին առչվող բառեր՝ կյօ̈ք || գյո̈ւրգ, կըռա-կօր, ծօռ, շիլ (շըղըհարէլ), կէռ, կյափ ?, անգյո̈ւն, խաչ, օնջ,

Ձևի և առարկայական նշանակության բառեր՝ պիլօ̈ր-, հիլօ̈ր, կըլօր ?, հիլօ̈ր? , օղ, կըռկվէլ[1]?, հօ̈լ, բուլդի ?, տօղ ?, սօրան,

 Ձևի և վիճակին շանակության բառեր՝ սըրսըմնէլ[2] ?, ըյլայլվէլ, շաղվէլ, հէտ-ք[3]:

Այս բաժանումը, իհարկե, կատարյալ չէ, և չեն բացառվում հնարավոր փոփոխությունները՝ համեմատական լեզվաբանության բնականոն զարգացմանը զուգընթաց: Ենթախմբերում ընդգրկվածներից որոշները, որ բացակայում կամ վերապահությամբ են դրվում նախորդ հեղինակների կողմից կազմված թեմատիկ խմբերում, բայց հանդիպում են Սյունիք-Արցախ բարբառային տարածքի բառապաշարում, ենթարվել են համաժամանակյա և տարաժամանակյա քննության: Որոշ բառեր էլ քննվում են, մատնանշվում են դրանց հնդեվրոպական հնարավոր աղերսները, բայց չեն ընդգրկվում թեմատիկ խմբում ծագումնաբանորեն անհաստատ տարրեր կրելու պատճառաբանությամբ:

Յատակ < ատակ «հատակ, գետին, հող» բառը ծագում է հ.-ե. *pedo- «ոտք» բառից: Բարբառախմբում պահպանվել է -ան-տակ («1. անհատակ, 2. տակ չունեցող») կազմության և ատակ անէլ «հիմնահատակ ավերել» հարադրության մեջ: Քիչ հավանական է, որ ատակ-ը լինի միջ. պրսկ. ատակ «կարող, ընդունակ, ձեռնահաս» (ատակել, ատա լինել), ռուս. атака «հարձակում» (հմմտ.՝ ֆր. attaquer, իտ. estaccare (stacca), գերմ. Attacke, հին անգլ. staca) բառերից, քանի որ բարբառախմբում պահպանված դարձվածքային կառույցներում հստակվում է ատակ-հատակ («գետին» և այլն) իմաստը, հմմտ.՝ ատակը անց կէնալ || ատակը ինգէլ || ատակը ընցնէլ «անհետանալ, կորչել, գետնի տակն անցնել» (հոմանիշ՝ գյօ̈ռբագյօ̈ռ ինէլ), ատակը դժօխք անել (շինել, սարքել) «վիճաբանել, կռվել» և այլն: Ընդ որում՝ հայ հին մատենագրության մեջ հատակ բառին զուգահեռ, բայց սակավ է գործածվել ատակը (հմմտ. միջ. իռլ. ined (*eni-pedo-) «տեղ, հետք», հին իռլ. (չեզ.) ad «ժամանակ, միջոց»), որն էլ, հավանաբար, այն բանի վկայությունն է, որ –ակ ածանցով հարադրությունը ստորին ձայնադարձով ինքնուրույն է ծագել հ.-ե. *(p>0)ǝdo- կաղապարից, հետագայում ստացել –ակ ածանցը (նկատի առնելով այս ածանցի փոխառյալ լինելը), կամ հին մատենագրության մեջ սակավ գործածվող ատակ-ն է, որ հնագույն ձևով պահպանվել է բարբառախմբում (այլապես պիտի լիներ հատակ (յ > հ, հմմտ.յավատ > հավադ կամ հատակ):

Հ.ե. *glendh- հիմքից բարբառախմբում վկայվում են կըլօնձ || կուլօնձ > կըլօնդրակ || կուլօնդ(ը)րակ «1. կլորաձև ինչ-որ բան, 2. կղկղանքի կտոր»: Այս արմատից է նաև կըլօլակ «մսի գունդ»:

Թաղել՝ *tel- (*tol-)  բառից է թըղ-աղ-ուսկ-ը՝ արմատի կրկնությամբ: Այս արմատի բարբառային բաղադրություններն ու տարբերակներ են՝ տըրմընթըղաղուսկ, տըրմընթըղաղուսկ անէլ «դարմանի տակ թաքցնել», թաղվասկ, թըղաղվուց, թըղաղուտ և այլն:

Սյունիք-Արցախ բարբառախմբում «անկյուն» իմաստով բառերը առանձնապես շատ չեն: Հաճախականությամբ աչքի են ընկնում օնջ և քյո̈ւնջ բառերը, որ, կարծում ենք, նույն հիմքից են սերում՝ հ.-ե. *udhos- «տակ, ցած, ներքո» նախաձևից, որի լիաձայն տարբերակն է *ondhio-[4], հմմտ.՝ քյո̈ւնջըբօրջ, քյո̈ւնջո̈ւպօ/ուճախ «բոլոր անկյունները, բոլոր տեղերը», այստեղից՝ քյունջըպօճախ անէլ «ամբողջովին մաքրել», Արց. քյունջըպօճախ օտօղ «վատնող»: Գորիսի բարբառում օնջ բառն ունի «անկյուն, քարատակ (հասկացվում է նաև անկյունի սարդոստայնը՝ օնջը մաքրել «անկյունի սարդոստայնները մաքրել»)» իմաստները: Առկախ է մնում քո̈ւնջ բառերի ք-նախահավելվածի առկայության հարցը: Կարծում ենք՝ այն առաջացել է սովորական բաղարկությունից՝ քար և օնջ բառերի միակցությամբ, քանի որ բարբառախմբում ք-օնջ-ը արտահայտում է հիմնականում «քարատակ, քարանկյուն» հասկացությունները՝ քարի օնջ > քո̈ւնջ: Ընդ որում՝ այստեղից կարելի է եզրակացնել, որ օնջ-ը բարբառախմբում ունջ-ի տարբերակն է և հաջորդել է այդ ձևին, ինչպես նկատում ենք բարդության կազմությունից: Օնջ-ը ունի նաև «1. մուր, 2. երկաթի ժանգ, 3. սարդոստայն»[5] իմաստները, այստեղից՝ օնջուտ—ունջուտ «ունջով պատած, ժանգոտած», որ Քարահունջ տեղանվան բաղադրիչն է կազմում ըստ՝ տեղանվան ծագման տեսակետներից մեկի: Տեղանվան ծագմանը վերաբերող մյուս տեսակետի համաձայն՝ օնջ-ը բաղադրության մեջ հանդես է գալիս «տակ, հատակ», այլև «անցք»[6] նշանակությամբ: Քարահունջ տեղանվանը վերաբերող տեսակետները բավականին շատ են,  և այդուհանդերձ, հատկանշական է, որ նրա բարբառային տարբերակները վկայում են քունջ և օնջ բառերի ընդհանրությունները՝ հմմտ.՝ Քարահունջ-քըրաունջ-քըրունջ- քունջ: «Անկյուն, նեղացող մաս» իմաստների օգտին է նաև Գորիսի Քարահունջ պատմական հնավայրի անվանումներից մեկը՝ Անձկայք, որ, կարծում ենք, անձուկ բառի հատկանվան տարբերակներից մեկն է[7]: Այսպիսով՝ քո̈ւնջ բառի ու քմայինի առայությունը հենց ասվածի ապացույցներից մեկն է, որ առաջացել է բաղարկության հետևանքով՝ (քար)ունջ (օնջ) > ո̈ւնջ, քանի որ ունջ բառով մյուս բարդություններում ունջ է, այլ ոչ թե ո̈ւնջ. հմմտ. ունջաճո̈ւր, ունջըթաթախ, ունջըկալէլ և այլն:

Սայր-սէռ ընդհանրությունը բացատրվում է ոչ միայն իմաստային, այլև հնչյունական հնարավոր փոփոխություններով՝ այ > է, ր > ռ: Այս առիթով դիպուկ է նկատում Հ. Աճառյանը, որ «սայր բառի բուն իմաստը պետք է դնել ոչ թե «սուր կողմ», այլ «ծայր»»[8], որն էլ հաստատվում է  Գ. Ջահուկյանի կողմից՝ *k՛ǝi-ri-` *k՛ē(i)—[9]:

Ցածում || ցածումը կազմությունը, հավանական է, նոր գրական հայերենի վաղ շրջանից փոխանցում է բարբառախմբին: Մեր օրերում գործածական է: Բարբառախմբում, սակայն, առավել տարածված են տըվէր, սրան հականիշ տիյէր բառերը, որոնք ընդգրկվում են ցուցակում: Սրանք բաղադրություններ են՝ տը-վէր՝ ընդ-վայր (հմմտ.՝ տը՝ տէս < ընդ այս, տէտ < ընդ այդ, տո̈ւրո̈ւր (կյա̈լ) > ընդ իրեար, վայր[10]՝ այ > է՝ հայր > հէր, հմմտ.՝ ի վայր՝ սանս. avara «ստորին, հետին» > ava + ra[11]), տի-յէր՝ ընդ վէր (նույն՝ ընդ-վայր-ի համաբանությամբ):

Կյո̈ւն արմատը ինքնուրույն գործածություն չունի, ձևիմաստային տարբերակներ հայտնի չեն մատենագրական վկայություններում, բարբառային փոխառություններում[12]: Ըստ այդմ՝ ենթադրվում է բառի ծագման վերաբերող երկու վարկած՝

1. Կյո̈ւն անէլ-ը «վառված ածուխի կամ փայտի մնացուկը հավաքել, իրար վրա լցնել» իմաստով աղերսակից է *ĝheu- «պարպել, թափել, լցնել, ձուլում, թափում»-ին, որից ածանցված է նշվում *ĝheu-mn̥ «զոհ, զոհաբերություն, կրակի մեջ մատուցվող զոհ» տարբերակը: *Ĝheu- արմատից է նշվում հայերենի ձոյլ, ձեւ, ապա և վերապահությամբ՝ ձոր[13]: Հիմնավորվում են հ.-ե. երկբարբառի առկայությունը՝ ոյ > ո̈ւ (հմմտ.՝ բույն > պո̈ւն, բոյթ > պո̈ւթ), վերջադիր ն-ն` > -mn̥— կաղապարից մնացուկ լինելը, սակայն առկախ է մնում *ĝh > գ փոփոխությունը: Հնարավո՞ր է արդյոք նախալեզվի շրջանից մի հին փոխառություն լինի, որ անցել է կրակի, մոխրի հետ կապված ծիսական արարողությունների հետ:
2. Կյո̈ւն (անէլ) բառի ծագումնաբանական հիմքեր կան հ.-ե.*gʷhen- «կոհակ, ալիք, ուռուցք, ուռեցում, բարձրացում, աճում,  2. ուռչել, ցցվել, ավելանալ, մեծանալ, հպարտանալ, խոժոռել, ուռեցնել, ավելցնել, մեծացնել, փքացնել, աստիճանաբար բարձրացնել» բառում, որի տարբերակներից մեկը համարվում է հին հայերենի յոգն (յոգունք, յոքն) «շատ, բազում» բառը (i + *o-gʷhon- կամ *o-gʷhno-,)[14]: Հնչյունական կազմով և իմաստով հ.-ե. *gʷhen- հիմքին առավել մոտ է կյո̈ւն-ը (*gʷhon-) < գուն «ավելցնել, մեծացնել, աստիճանաբար բարձրացնել», հմմտ.՝ հուն. εὐθενής  «առատ, առատորեն, շատ»:

Սյունիք-Արցախ բարբառային բառապաշարում ընդգրկված տարածական հարաբերություններ արտահայտող հնդեվրոպական աղերսներ ունեցող բառերի ուսումնասիրությունը այսքանով չի սահմանափակվում: Բառաքննական սույն փորձը ընդգրկում է միայն բարբառային մի քանի միավորների շուրջ կանխադրվող կարծիքները, որոնք հետագայում կարող են հարստանալ, վերանայվել:

Ամփոփում

ՀՆԴԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՇԵՐՏԻ ԲԱՌԵՐԸ ՍՅՈՒՆԻՔ-ԱՐՑԱԽ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ ԲԱՌԱՊԱՇԱՐՈՒՄ

(Տարածական հարաբերություններ՝ տեղ, ձև, չափ թեմատիկ խմբի մի քանի բառերի շուրջ)

Մ.Քումունց

Սյունիք-Արցախ բարբառային տարածքի բառապաշարում պահպանվել են բազմաթիվ բառեր, որոնք ծագում են հնդեվրոպական մայր լեզվից: Բնիկ բառերը բավականին շատ են տարածական հարաբերություններ արտահայտող թեմատիկ խմբում: Առանձնապես քննված են յատակ < ատակ, կուլօնձ > կըլօնդրակ, թաղել > թըղ-աղ-ուսկ, օնջ և քյո̈ւնջ, սայր-սէռ, կյո̈ւն բառերը, որոնք հնչյունական և իմաստային աղերսներ ունեն հնդեվրոպական լեզվի համապատասխան ձևերի հետ:

Փաստորեն՝ հազարամյակներ առաջ Կուր-Արաքս հովտում ձևավորված և մինչև օրս պահպանված Սյունիք-Արցախ բարբառախմբում պահպանվել են բառային հնագույն ձևեր, որոնք կարող են հարուստ տեղեկություններ հաղորդել պատմահամեմատական լեզվաբանությանը:

Բանալի բառեր. Սյունիք-Արցախ, բարբառախումբ, ստուգաբանություն, թեմատիկ խումբ, տարածական հարաբերություն, պատմահամեմատական լեզվաբանություն, բնիկ բառեր, հնդեվրոպական, բառապաշար:

Резюме

Индоевропейские слова в лексике сюникско-арцахского диалекта

(Пространственные отношения: место, форма, размер о нескольких словах тематической группы)

М. Кумунц

Многие слова из индоевропейского родного языка сохранились в лексике Сюникско-Арцахского диалекта. Родных слов довольно много в тематической группе, выражающей пространственные отношения. Особо исследованы слова յատակ (ятак)  < ատակ (атак), կուլօնձ (кулондз) > կըլօնդրակ (клондрак), թաղել (тахел) > թըղ-աղ-ուսկ (тых-ах –уск), օնջ (ондж) и քյո̈ւնջ (кюндж), սայր-սէռ (сайр-сер), կյո̈ւն (кюн), имеющие фонетико-семантическое сходство с соответствующими формами индоевропейского языка.

Фактически, Сюникско-Арцахская диалектная группа, сформировавшаяся тысячи лет назад в долине Кура-Аракса и сохранившаяся до сих пор, сохраняет древние словесные формы, которые могут предоставить богатую информацию для историко-сравнительной лингвистики.

Ключевые слова: Сюник-Арцах, диалектная группа, этимология, тематическая группа, пространственные отношения, историко-сравнительное языкознание, родные слова, индоевропейский язык, лексика.

Summary

WORDS OF INDO-EUROPEAN LAYER IN SYUNIK-ARTSAKH DIALECTAL

VOCABULARY

(Expanding relations: place, shape, size around a few words in the thematic group)

M. Kumunts

Many words derived from the Indo-European mother language have been preserved in the vocabulary of the Syunik-Artsakh dialectal area. There are quite native words in the thematic group which are express expanding relations. The words յատակ (yatak) < ատակ (atak), կուլօնձ (kulondz) > կըլօնդրակ (kylondrak), թաղել (taghel) > թըղ-աղ-ուսկ (tygh-agh-usk), օնջ (ondj) and քյո̈ւնջ (qiundj), սայր-սէռ (sair-ser), կյո̈ւն (kiun) are especially examined and have phonetic-semantic similarities with the corresponding forms of the Indo-European language.

In fact, the Syunik-Artsakh dialect group, formed thousands of years ago in the Kur-Araks valley and still preserved, have ancient verbal forms that can provide rich information to historical-comparative linguistics.Key words:Syunik-Artsakh, dialect group, etymology, thematic group, spatial relations, historical-comparative linguistics, native words, Indo-European, vocabulary.

---

[1] «Կուչ գալ, փայտանալ, չռվել» (նշված չէ Գ. Ջահուկյանի ստուգաբանականում՝ բարբառային տարբերակների շարքում (Ջահուկյան Գ., Հայերեն ստուգաբանական բառարան, «Ասողիկ» հրատ., Երևան, 2010, այսուհետև՝ ՀՍԲ), տե՛ս՝ Ջահուկյան Գ., Հայ բարբառագիտության ներածություն, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Երևան, 1972, էջ  288-289): Գորիսի բարբառում նույն իմաստով կա կըղըվէրէլ || կուղըվէրէլ (կէղ արմատի՞ց):

[2] *K՛er- «սարսափ» արմատից, բարբառախմբում՝ «կուչ գալ, կծկվել» (արմատի կրկնությամբ՝ սըր-սը-մն-):

[3] Բաժանումը կատարվել է ըստ Դ. Բաքի և Գ. Ջահուկյանի համապատասխան աշխատությունների օրինակով (Buck C. D., A Dictionary of selected synonyms in the principal Indo-European languages (A contribution to the history of ideas), University of Chicago press, Chicago & London, 1988, Ջահուկյան Գ. Բ., Հայոց լեզվի պատմություն: Նախագրային ժամանակաշրջան, ԳԱ հրատ., Երևան, 1987):

[4] ՀՍԲ, էջ 750:

[5] Հախվերդյան, Ս., Քումունց, Մ., Ստ. Օրբելյանի հիշատակած մի քանի տեղանունների ստուգաբանության և տեղադրության հարցեր, Լեզու և լեզվաբանություն, № 1-2. Էջ 66:

[6] Աղաբեկյան Մ.Ա., Քարահունջ. ստուգաբանական դիտարկումներ, Ջահուկյանական ընթերցումներ (Հ. Աճառյանի ծննդյան 135-ամյակին նվիրված հանրապետական գիտական նստաշրջանի զեկուցումներ), Երևան, 2011, էջ 47-52։

[7] Այս մասին մանրամասն տե՛ս՝ Հախվերդյան Ս., Քումունց, Մ., Ստ. Օրբելյանի հիշատակած մի քանի տեղանունների ստուգաբանության և տեղադրության հարցեր, Լեզու և լեզվաբանություն, № 1-2, Երևան, 2006, Էջ 65-66:

[8] Աճառյան Հր., Հայերեն արմատական բառարան, Երևանի համալսարանի հրատ., հատ. IV, Երևան, (1926-1935) էջ 170 (այսուհետև՝ ՀԱԲ):

[9] ՀՍԲ, էջ 666:

[10] Վայր բառից՝ վըրինի, իվի/էրի, վըէր:

[11] Benfey T., A Sanskrit-English dictionary: with references to the best editions of Sanskrit authors and etymologies and comparisons of cognate words, chiefly in Greek, Latin, Gothic, and Anglo-Saxon, Longmans,  London, 1866. p. 58.

[12] Կյո̈ւն արմատի հնարավոր ընդհանրություններ թերևս նկատվում են գյո̈ւմ անէլ «կորցնել, անհետացնել», գյո̈ւմ ինէլ «անհետանալ, չքանալ կորչել» բառերում: Ընդ որում՝ հ.ե. *ĝheu-mn̥ «զոհ, զոհաբերություն, կրակի մեջ մատուցվող զոհ» բառի ձևիմաստային աղերսները նկատվում են նաև անգյո̈ւման «1. անհետ, 2.անհույս, 3. անտեղյակ» բառի հետ, որ նշվում է որպես իրանական գուման «կարծիք, կասկած» բառից կազմված բաղադրություն (ՀԱԲ I, էջ 590): Ա. Սրագսյանը նույնպես այն նշում է բարբառախմբի բառապաշարի պրսկ. փոխառությունների մեջ (Սարգսյան Ա. Յ.,  Ղարաբաղի բարբառի բառարան, Արցախի Պետական Համալսարան, Երևան, 2013,  էջ  էջ 109), որի հնարավոր տարբերակները տեղ են գտել ՀԱԲ-ում (ՀԱԲ I, էջ 590): Բարբառախումն ունի գյո̈ւման «1. կասկած, 2. իրազեկ, 3. հույս», որի ձևիմաստային առնչակցությունից կարելի է ենթադրել, որ կյո̈ւն-ի հետ ընդհանուր նախաձև են ունեցել, որոնցից մեկը անցել է հայերենին միջնորդությամբ, իսկ մյուսը՝ բնիկ ձևով և իմաստով:

[13] Pokorny J., Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, I. bend, München: Francke Verlag, Bern, 1959, p.  447-448 (այսուհետև՝ Pok. IGW).

[14] Այս մասին տե՛ս` Pok. IGW, p. 491, ՀԱԲ III, էջ 402, ՀՍԲ, էջ 554:

Աղբյուրը՝ ՋԱՀՈՒԿՅԱՆԱԿԱՆ ԸՆԹԵՐՑՈՒՄՆԵՐ

Ակադեմիկոս Գևորգ Ջահուկյանի ծննդյան 100- ամյակին նվիրված հայերենագիտական միջազգային առցանց գիտաժողովի նյութեր .Երևան, 2020թ., դեկտեմբերի 17-18)